فضاي مساعد براي پرورش حسِ ديني
فضاي مساعد براي پرورش حسِ ديني
فضا و جوّ حاكم بر محيط هاي آموزشي و تربيتي تاثير شگرفي بر چگونگي رفتارها و نوع عمل متربيان خواهند داشت ، چنين محيط هائي بعنوان ابزارهاي اوليه تربيت قلمداد مي شوند ، بدين جهت انديشمندان حوزة ديني توجهي خاص به ساخت و پيدايش فضاهاي معنوي (پرورشي) براي تسهيل هدايت و تربيت متربيان دارند.
زيرساخت و چرائي تشكيل اجتماعات و نهايتاً هدف اصلي و پيراموني اين تحمع ها مي توانند برجستگي هاي خاصي در محيط پرورشي انسان بوجود اورده و تاثيرات ويژه اي از خود بجاي گذارند.
تنّوع و ميزان نفوذ چنين محرك هائي قابل تامل بوده و گاه در بطن خود لزوم رعايت هارا، توچه به بايد ها و نبايدها را بدنبال خواهند داشت .
هرچند اين مهم فقط اختصاص به مكانها نداشته و گاه در زمانها به ظهور مي رسند ، بر مربيان جامعه اسلاميما فرض است كه آميزه اي از ويژگيها و قداست زمان و مكان را همراه نموده بگونه اي زمينه ساز تحول و تغيير رفتار مربيان باشند .
فضا ها را از زواياي دو مؤلفه ذيل مي توان مهمّ تلقي نمود.
الف ) بعد نگرشي
ب ) بعد تلقيني
در بعد نگرشي بسياري از فضا ها تاثير تحوّلي در ساختار نگرش فرد خواهند داشت ، زمينه سازي علاقه، رغبت ، تنفر و انزجار نسبت به موقعيت ها و تفكرات در محيط شكل مي گيرند و خود انگيزه تمايل و يا جدائي از يك رفتار را سبب خواهند شد ، يسياري از رفتارها و سكنات موجود در محيط هاي پذيرفته شده ، محور نگرش هاي بعدي مشاهده كنندگان خواهد شد و بسياري از رفتارها ، آگاهي هاي اوليه براي كسب نگرش ها را فراهم خواهند آورد.
بهرحال فرد در محيط هاي متفاوت ، ياد مي گيرد ، درك مي كند ، دانسته هاي خود را پس از تجزيه و تحليل تثبيت مي كند ،اصلاح در دانسته هاي قبلي بوجود مي آورد و يا درتغيير نگرش گذشته خود مي كوشد و چنين است كه جايگاه ابزاري محيط ها موثر ، قوي و حركت آفرين مي شود. [i]
در بعد تلقيني فرد متاثر از فضائي است كه تاثيرات روحي و رواني خاصي بجاي مي گذارد ، احساس فرد را بخدمت مي گيرد ، تحوّل هيجاني او را بدنبال داشته و زمينه اي براي قليان نيرو هاي موجود مي شود .
مشاهده مجموعه رفتارهاي يكنواخت درستي يك رفتار را به اذهان متبادر مي سازد و وجود فرد در جمع متاثر از نظرات و خواسته هاي جمع مي شود .
گاه كه حضور فرد در مجموعه اي هماهنگ مبناي تشكيل گروه است ( دوستي /تحصيلي/ كاري و..) به فرد چنين تلقين مي شود كه اگر ميخواهد درگروه بماند بايد مقيد به عمل همسان و مدافع عملكرد گروه باشد و حتماً به چنين عمل و دفاعي مبادرت خواهد نمود ، زيرا حضور در چنين گروهي مساوي با عمل يك پيرو نيست بلكه از آن جهت كه او مي خواهد مي تواند تاثير گذار باشد.
پذيرش رفتار گروه را اختياري مي پذيرد و مدافع آن خواهد بود و در غير اين صورت فضاي موجود را ترك خواهد نمود .
هر چند كساني هم وجود خواهند داشت كه آگاهانه محيط و گروه را به خدمت خواهند گرفت و نفوذ شخصيتي خود را بر افراد ، موقعيت ها و مكانها اعمال خواهند نمود تا زمينه اي براي ايجاد نگرش هاي جديد و تحول و تغييرات ساختاري محيط فراهم آيد
حال كه جايگاه اين مهمّ نگاشته شد بايد به كنكاش در چكونگي فضاهاي مستعد و مساعد براي پرورش حسِ ديني پرداخت و از اين مسير موقعيتي را فراهم آورد كه متربيانمان تحت بالاترين تاثرات محيط براي پرورش دين باوري و تقيد به احكام دين قرار گيرند تا زمينه اي مطلوب براي هدايت آنان فراهم آيد .
براي درك بهتر و واقف شدن به اهميّت عملكرد و كاركردي اين مكانها لازم است كيفيت يك فضاي مساعد و غني مورد توّجه قرار كيرد تا خواننده محترم اين سطور بتواند با اشراف بر موضوع مورد بحث تغييرات مناسبي را در ساختار محيط هاي تربيتي متربيان ، زمينه سازي و تدارك نمايد .
كيفيّت يك فضاي خوب و محيط غني براي پرورش متربيان
وجود موقعيت ها و زمينه هاي بيان شده زير مي تواند فضاي مناسبي را براي پرورش كودكان فراهم آورد بصورتي كه پس از دريافت نتايج و رفتارهاي خوش آيند ، انگيزه مناسبي براي ادامه حضور و جذب به محيط فرا راه آنان قرار گيرد .
مربيان محترم براي ايجاد جذبه و تقويت محيط هاي تربيتي بايد چنين زمينه هائي را فراهم نمايند و فضائي گرم و صميمي را در اختيار متربيان گذارند تااين ذهنيت بوجود نيايد كه فضاهاي ديني ، فضائي خشك و بي روح را طلب مي نمايد بلكه برخلاف آن ، فضاهاي معنوي سرشار از صميميّت ، انس ، الفت و دوستي خواهد بود .
1- حاكميت عشق و امنيت در محيط
اگر بتوانيم با برقراري انس و الفت،احساسات و علايق كودكان را به حضور در چنين محيط هايي جلب نموده و سپس تمهيداتي بكار بريم كه حضور كودك در اين محيط ،امنيت او را تضمين نمايد موقعيّت مناسبي را بوجود آورده ايم،كوچك شمردن كودكان ،انتقاد غير اصولي ،تبعيض و انكار فضيلت ،اختلاف و جدايي از كودكان روح لطيف آنان را ضربه پذير خواهد نمود و امنيت آنان را بمخاطره خواهد انداخت.
2-برقراري انضباط همراه با رفتارهاي معقول و مناسب
توجّه و توصيه به نظم در امور و اقدام در جهت ثبات و تداوم آن ،اجتناب از تناوب در سهل گيري ،خشونت و سختگيري و دوري از استبدادو اعمال حداقل تنبيه در برابر رفتارهاي كودكان نيز مي تواند محيط مناسبي را براي پرورش كودكان فراهم نمايد.
3-پرهيز از حمايت بيش از حد نسبت به كودكان
اگر بتوانيم به كودك فرصت دهيم خطرات احتمالي موقعيّت هاي جديد را محاسبه نموده و در برخورد با هر پديده اي تفكر خويش را بكارگرفته و دقّت لازم در انجام هر فعاليت را داشته باشد ، براي كاربستن مهارتهاي تازه موفقيّت هاي بيشتري خواهد داشت و به اعتماد بنفس لازم خواهد رسيد، حمايت افراطي كودكان بمفهوم جدا كردن او از تمامي اين امكانات است.
4 – آموزش رفتارهاي مورد پذيرش و ارائه الگوهاي خوب به كودك
در هر محيط جديدي بايد رفتارهاي مناسب و پذيرفته شده آموزش داده شود و ارائه هر موضوع هرچند ساده بديهي تلقّي نگردد.
در اين زمينه بايد انتظارات دقيقاً بيان و تفهيم شوند و اثرات و نتايج هر رفتار مورد بررسي قرار گيرد تا چرائي انجام يك رفتار انگيزه مناسب ادامه يك فعاليت را پشتيباني نمايد ، براي تسهيل در آموزش هاي رفتاري ، ايجاد و گسترش رغبت هاي جديد و كوشش براي يافتن علل امور و ارائه الگوهاي مناسب رفتاري مؤثر خواهند بود .
5 – القاء نگرش هاي معقول و مناسب براي تلاش و كوشش بيشتر
از آنجا كه وجود نقش هاي تربيتي در چنين محيط هائي مشخص و اثرگذار خواهند بود ، لازم است نگرش هاي معقول و مناسب برجسته و تبليغ شوندتا زمينه تغيير رفتار را در متربيان بوجود آورند ، پس از مشاهدة رفتارهاي مشخّص توسط كودكان ، تحسين آنان براي تلاش و كوشش بيشتر درجهت كسب موفقيّت و متخلّق شدن به رفتارهاي انساني استمرار يافته تا رشد بيشتري را به ارمعان آورد .
6 – اجازه دادن كودك براي پرداختن به فعاليتهاي مورد علاقة خود
چنانچه فعاليت هاي متنوّعي را در محيط هاي آموزشي و پرورشي كودكان فراهم نموده و اشياء مناسبي را براي عملي ساختن افكار و احساسات و بكارگرفتن تخيّلات آنان تدارك نمائيم به خلاقيت و سازندگي فرزندانمان كمك نموده ، جذبه و تاثيرات رفتارها پيراموني آنان را افزايش خواهد يافت .
چنانچه كودكان بتوانند با رعايت موازين و استفاده بهينه از آزادي عمل رفتارهاي دلخواه خود را به آزمايش بگذارند زمينه هائي از دقت ، اعتماد بنفس ، ابتكار و رهبري را تقويت و مسيري از كاوش و ابنكار را مشاهده خواهيم نمود .
7 –ايجاد علاقه و رغبت نسبت به مسائل اجتماعي و گسترش توان تحمل نظرات مخالف
از آنجا كه آموزش هاي رفتاري در بالاترين درجه خود نمودهاي اجتماعي خواهند داشت ، لازم است فرديت آنان را به اجتماع تسرّي داده شود تا تربيت اجتماعي آنان با مبناي اثر گذاري آگاهانه بر محيط هاي فكري و رفتاري فراهم شود و قبول اولويت خواسته هاي جمعي بر درخواست هاي فردي از اين مسير فراهم گردد.
8 –توّجه به ظاهر كودك
هرچند معتقديم اگر آدمي از درون اصلاح شود ثمرةآن تعديل رفتارهاي بيروني انسان خواهد بود،اما نمي توان تأثير ظاهر بر باطن را نيز ناديده گرفت ،پس لازم است با صبر و حوصلةلازم زمينه هايي از هدايت و اعتدال را در ظاهر متربي نيز حفظ نمود .
پس از مرور مؤلفه هاي لازم براي ايجاد يك فضاي خوب و محيط غني ، فضاهاي مساعد براي پرورش حسِ ديني كودكان را مورد تفسير قرار ميدهيم تا از اين مسير موقعيّتي فراهم آيد كه متربيانمان تحت بالاترين تأثيرات محيط براي پرورش دين باوري و تقيّد به احكام قرار گيرند تا زمينه اي مطلوب براي هدايت آنان فراهم آيد.
1 ) كانون گرم خانواده ((حضور مأنوس والدين وبچه ها در خانه محبت ))
انس و علا قه اي كه در سايةمحبت و تفاهم بين والدين و بچه ها بوجود مي آيد مهمترين تأثير رادر اجتماعي كردن كودكان بجاي گذاشته و از طرفي به جهت تضمين جايگاه متعالي والدين،نقش رهبري آنان راكه آميخته با دلسوزي و محبت است برجسته ساخته ،زمينةنفوذ رفتاري چهره هاي بزرگسال را نها دينه خواهد نمود .
والدين متعهد و خود ساخته ،آموزش مسائل اخلاقي و ديني را در بستري مناسب از انس و علاقه قرار داده و با بيان رفتارهاي مورد انتظار مضاعف مي نمايد و از جهت آنكه بعنوان پشتوانةعقلاني و عملي مسير حركت فرزندان را بسوي كمال تسهيل مي كنند قدرت هدايت حقيقي آنان را خواهند داشت.
چنانچه محور و انگيزة اصلي رفتار كودكان در چنين كانونهايي شكل مي گيرد و جنبه هاي خوش آيندرفتار تآييدي از معيار هاي ديني داشته باشد ،مسير مناسبي را در گرايش به دين و عمل به رفتارها ي اخلاقي بوجود خواهد آورد و سپس تأثير و تآثري كه از گرايشات معنوي و اعمال اخلاقي انسان حاصل مي شود ذات و ضمير وجودي آدمي را متحوّل نموده و رضايت مناسبي را براي عامل رفتار بوجود خواهد آوردو تقويت اين حسِ ديني خوشايند هدايت آدمي را تضمين خواهد نمود .
2) مسجد ((محل انس و مؤانست مسلمين))
مسجد محل انس و مؤانست مسلمين ،جايگاه بازديد روزانةآنان،موقعيّت مناسبي براي اطلاع گيري و اطلاع رساني به عموم و زمينه اي براي پند و انذار ،وعظ و خطابه و نهايتاً محل دلسپاري به خدا و دل كندن از اغيار است ،محلي است كه روح تواضع را مي آفريند،كبر و غرور را فرو مي ريزد و همه را از هر طبقه و مكاني در صفوفي مساوي و متّحد تحت رهبري امامي قرار ميدهد كه رداي دين و ديانت به تن نموده و اسوةتعبد ،تقوي و بندگي بشمار مي آيدچه مكان با صفا و ارزشمندي كه به اكثر نياز هاي آدمي توجه ميشود و موقعيتي را به وجود مي آورد كه روح و حسِ ديني مذهبي مؤمنين و متديّنين را سر لوحةرفتار ديگران قرار مي دهد ((به ديگران منتقل مي كند))و در نهايت مسجد اجتماعي است با هدف مقدّس ،براي سالم بودن ،بهتر شدن و بندگي حق نمودن مسيري براي رهپويي در قدم خير ،مكاني براي احترام گذاري به كساني كه بزرگتر علمي و عملي انسانها به شمار مي روند تا هم موقعيّت الگويي فراهم آيد و هم آموزنده و آماده ساز پرورش وجودي باشد .[ii]
از مهمترين اثرات اجتماعي جايگاه مسجد در تأثير گذاري بر افراد توجّه به موقعيّت هاي زندگي يكديگر در محيطي مأنوس و سالم است ،غيبت و مشكلات احتمالي هر فرد فوراً مشخّص شده و دلهاي مشتاقي به جهت حلّ مشكل برادر و هم كيش خود بسيج خواهند شد تا در اين موقعيّت فرد تنها و بدون پشتوانه نماند .
پس مسجد از آن جهت فضايي مساعد براي پرورش حسِ ديني است كه:
1) روح تواضع را جلا ميدهد ،كبر و غرور را مي زدايد ،برابري و برادري را در عين توانمندي و تمكّن برجسته خواهد ساخت.
2) انس و علاقةمسلمين را نسبت به يكديگر برانگيخته و زمينة بازديد روزانةمسلمين را ، از يكديگر فراهم مي آورد .
3) جديد ترين اطلاعات علمي ، مذهبي ، سياسي و اجتماعي از محوريّت اتحاد حاضرين در مساجد به ظهور خواهد رسيد .
4) انسان كفور و فراموشكار را به عبد و بندگي تذكر داده و او را تحت ضابطه اي قرار ميدهد كه تحت رهبري فردي آگاه و توانمند در مسير كمال حركت نمايد .
5) اسوه هاي دين ، ديانت و دين باوري در چنين محيط هائي نمايانند و برجسته خواهند شد و الگوي رقتاري مناسبي براي مؤمنين فراهم خواهد آمد.
6) در اين موقعيت معنوي توانمنديهاي علم ، اخلاص و عمل در انسانها مشخص شده و جايگاه رفيع چنين خصائصي مورد توجه قرار خواهد گرفت .
7) محل تمرين عمل مؤمنين است تا بتوانند در آزمايشگاه دين ، عمل خود را بر پايه اخلاص بسنجند و مرز هاي اخلاص و فداكاري خود را مشخص نمايند .
8) جايگاه مسجد بحدي ارزشمند است كه توصيه اكيد پيشوايان دين به حضور حتمي مؤمنين در مساجد و تكايا مي باشد و عدم حضور مؤمنين را در مساجد باعث انزوا و شكايت اين مكان مقدّس از او معرفي نموده اند .[iii]
3) مجالس مذهبي
مجالس مذهبي از آن جهت كه پرورش دهندة فطرت و روح مذهبي كودكان است بعنوان محيط هاي مناسب براي پرورش حسِ ديني كودكان نام برده مي شود ، اهمّيت ويژه اين محيط ها از آن جهت است كه در موقعيت تفكّر عيني كودك به تقويت احساس و تمايلات و گرايشات مذهبي كودكان توجه مي كند و گرايشات مذهبي مناسبي را در آنان متجلّي مي كند
برابر سنّت و توصيه هاي ائمه و پيشوايان ديني ما تعليم دين و مذهب در همه مراحل سني صورت خواهد گرفت و درهيچ زماني تعطيل و متوقف نخواهد شد ، چنانكه بعضي از نظريه پردازان معتقدند كه نبايد آموزش دين تا شكوفائي انديشه و تفكّر انتراعي صورت گيرد ، لذا بايد به بهترين وجه ممكن علاقة آدمي را به دين ، دين باوري و شخصيّت هاي ديني ترغيب نمود.
در چنين مجالسي است كه ، صحنه ها ي حقيقي دين برجسته شده ، وابستگي و گرايش انسانها به مرزهاي عقيدتي تذكر داده مي شود و حلقه بندگي دوست آگاهانه بدست مي آيد ودراين مسير پر از رنج و دشوار ، حرمان ، مقاومت ، ايثار ، هدف و پايمردي معنا يافته و نمودهاي عالي انساني كه در وراي شخصيت مذهبي الگو ها وجود دارند ، به ظهور مي رسند .
حضور در مجالسي كه بنام ائمه ، پيشوايان و معصومين (عليه السلام ) شكل مي گيرد بعد دوّمي را نيز بدنبال دارد.
جستجو گري و ايجاد سئوال براي كساني كه در پي فهم حقيقت ها هستند تا بتوانند بصورتي نياز به آگاهي خود را ارضاء كنند تا در گامهاي بعدي با پشتوانه آگاهي و دانائي ، در اختيار گرفتن تمايلات و رغبت ها و تقويت علاقه مندي هاي موثر و مثبت ، ابعاد متعالي و انساني خود را به خدمت گرفته و امكان انحراف در مسير تقرّب را ازبين ببرند .
پس لازم است مربيان گرامي حضور مناسب و برابر توان فرزندان مسلمان را در چنين پايگاههائي برنامه ريزي و تدارك نمايند و با مديريت صحيح خود زمينة انس و الفت متربيان را با ائمه اطهار برجسته ، تقويت و پايدار نمايند تا بوسيله تمسك به اين شجره پاك و روشن از هدايت الهيِ آنان بهرمند شده و امكان ضلالت و گمراهي را از وجود خويش دور نمايند .
4) مكان زيارتي ( مرقد و بارگاه پيامبران ، ائمه اطهار ، مدفن پاك شهدا و صلحاو…
نماز ،دعا،ذكر زيارات حلقه هايي از ريسمان ارتباط و اتّصال به معبود هستند و محكمترين رشتة الفت بين خدا و بندگان را بوجود مي آورند و آدمي را به پناهگاه امن خداوندي هدايت مي كنند.
مكان هاي زيارتي ،سنگر دردمندان و گلستان روح افزاي عاشقان قرار مي گيرند و اطمينان و آرامش قلب را برايشان به ارمغان مي آورند ، زيرا زائر در حلقةحضور دوست ، اتكاءوابستگي و وجودپشتوانه اي قوي و توانمند را باور ميكند و از طرفي انعكاس واقعيت هاي هستي مي تواند انسان را به رهروي در مسير خوبي ، ظهور دوستي ، نجات از پستي و علاج نادرستي ترغيب نمايد و درمان را از اين مسير امكان پذير نمايد.
زيارتگاه ها نيز پرورش دهنده حسِّ ديني انسانها هستند و از قداست لازم و كافي برخوردار هستند ،زيرا در چنين مكان هايي موقعيّت هاي هدايتي زير بوجود مي آيند:
1-حضور قلب و تمركز فكر و توجّه عميق انسان به خدا و فراموشي آنچه غير خداست.
2-دريافت لطائف الهي و پيدايش قدرت عجيبي در انسان براي حركتي تكاملي.
3-عبرت و آگاهي (تنبّه و بيداري )با شناخت دقيق ائمه از جهت هدف ،قيام و شهادت
چنين شناختي الهام بخش معنويت و حركت در مسير تكامل روحي انسان خواهد شد
4-توجّه به حيات واقعي و جاويد در اين مكانها كه زمينه ساز فهم و ايجاد آمادگي براي اين سفر عظيم خواهد شد .
5-تضعيف حلاوت و شيريني كالا هاي دنيوي در اين مكان ها ميسّر خواهد شد .
6-اعتقاد به مسئله معاد و عالم پس از مرگ در چنين مكان هايي متجلّي خواهد شد و زمينه ساز هدايت ، كنترل و رعايت ها خواهد شد .
7-فرهنگ ارزشمند ديني در چنين مكان هايي گسترش يافته و تربيت عزيزان زائر را به دنبال خواهد داشت.
8-اميدواري به كرم و لطف خداوند به واسطةشفاعت شاهدان شهيد ، ملازم اعتقاد به نظارت ويژة خداوند نسبت به اعمال انسان خواهد شد و چنين زمينه اي سبب كنترل رفتار هاي آدمي است.
نهايتاً حيا و معرفت به اينكه در برابر آن همه نعمت ارزشمند حقي به گردن داريم كه جايگاه تشكّر و قدر داني را فراهم مي آورد ، روح عبادت و پرستش را به جلوة خود خواهد كشاند و ديگر جاي هيچ گونه ريا و تزويري باقي نخواهد ماند .
5) ديدار افراد سليم النفس،مخلص و صاف دل
اثرات تربيتي مشاهده ،ديدار و تأثير پذيري از الگو هاي شخصيّتي مناسب بحدّي ارزشمند است كه مورد توجه دين مبين اسلام قرار گرفته و ديدار عالمان ، پاكان و فرهيختگان را نمودي از عبادت و اطاعت خداوندي بشمار آورده است. [iv]
امام سجاد (عليه السلام) محبوب ترين بندگان خدا را پرهيزگارانِ طالبِ ثوابِ بزرگ و ملازم علما و پيرو خويشتن داران و پذيرنده حكما معرفي كرده است و امير مؤمنان علي )عليه السلام( نيز آدميان را هشدار مي دهد كه بنگرند كه با چه كساني هم صحبت هستند ، زيرا هيچكس نيست كه مرگش فرا رسد ، جز آنكه يارانش در پيش خدا برابر او مجسم شوند . [v]
اين مهم از آن جهت جايگاه معنوي و ديني يافته است كه چنين توجه و ملاحظه اي بعنوان يكي از روشهاي برجسته سازي حسن عمل قرار گرفته است و تاييدي بر عملكرد هاي صحيح انساني است كه هم جايگاه رفيع ارزشها را مشخص نموده و عاملان را هم از عزّت و ارزشمندي خاصّي برخوردار خواهد نمود.
از طرفي درستي و استحكام شخصيّت از مسير چنين توجهاتي شكل مي گيرد و انسان را به درجات بالائي از عظمت و بزرگي ارتقا مي دهد كه خود نمودي از عظمت آفريننده و خالق جهان هستي است.
مهمترين نقش چنين ديدارهائي مقايسه و مشابهت رفتاري به جهت اصلاح ارزش ها و معيارهاي انساني است ، چرا كه هركس برابر ذهنيات خود به عمل خوب و مناسب اقدام مي نمايد .
چنانچه ذهنيت آدمي مخدوش و انحراف پذير شده باشد عمل نامناسب او هم بعنوان يك روش درست توجيه مي شود ، حال آنكه با مشاهده و مقايسة رفتاري الگو ها و دريافت مغايرت رفتارها مي توان به تجزيه و تحليل ريشه هاي رفتاري پرداخت و نسبت به اصلاح و تقويت رفتارهاي مناسب اقدام نمود.
در مجموع ارتقاء عظمت انساني ، استحكام و تقويت شاكله شخصيت الهي انسان و اصلاح و تغيير رفتارهاي نامناسب ، مي تواند جايگاه ارزشي خلقت آدمي را برجسته نموده و اورا در مسير عزّت و شكوه قرار دهد تا بر اين توان بدست آمده به وجد آيد و غرور ناشي از وصال به خواسته ها را از مسير گرايشات ديني تجربه نمايد و بعنوان هدية گرانبهائي از دين مورد پذيرش قرار دهد و سعي نمايد درجهت سلامت نفس ، اخلاص و صفاي دل پيش رودتا بعنوان نمونه اي از عمل به معنويات دين مبين اشلام مورد توجه قرار گيرد . بديهي است چنين مسير مناسبي براي پرورش حسِ ديني انسان اثرگذار و مفيد فايده خواهد بود .
6) فضاي آفرينش ( طبيعت ، كائنات ، خود و امكانات موجود در هستي)
در آيات كريمه قرآن انسان بعنوان اشرف مخلوقات خداوندي مورد خطاب هاي فراوان قرار مي گيرد كه به طبيعت ، خود ، امكانات موجود در هستي بنگرد .
نگرش عميق و فهيمانه در اين محورمي تتواند تثبيت كننده مفاهيمي چون هدفداري ، عالمانه ، عاقلانه آفريده شدن جهان باشد مي تواند عظمت جهان هستي را به آدمي تذكر دهد و دقت آفرينش در ريزترين ابعاد حيات را نمايان سازد و بندگي خداوندي را عين آرادي و موجب افتخار انسان قرار دهد .
چنين نگرشي روح بزرگ آدمي را به جهت درك فلسفه حيات وسعت خواهد بخشيد ، آدمي را به جهت آن همه لطف و احسان عزيز و عزتمند قرار خواهد داد تا عاطفة او رنگ الهي بگيرد و محبت او در مسير خالق كائنات به اوج برسد .
ديد عميق و بينش آگاهانه آدمي كه ره آورد جنين سفري است باعث مصونيت انسان از انحراف و گمراهي ها خواهد شد و به جهت شناخت سبب و اسباب وجود ، علت العلل حوادث و فلسفه حيات و زندگي صفات حميده اي چون سادگي ، كم توقعي ، پر حوصلگي و ديرپائي را براي انسان رقم خواهد زد .
اعتدال در تفكر و حركت هماهنگ انسان با ساير زمينه هاي رشد و تعالي ، موقعيت دوست داشتني و با صفائي را ايجاد خواهد نمود و زمينه سازي قوّت روح آفريدة بزرگ خداوند (انسان ) را تدارك خواهد نمود .
بديهي است كه چنين مسير متعالي و ارزشمندي در جهت حركت وجودي انسان سبب پرورش دين ، دين باوري و ارتقاء روح مذهبي انسان خواهد شد و فضاي مناسبي را براي پرورش حسِ ديني در كودكان و نوجوانان فراهم خواهد آورد .
جايگاه خاص نظاره گري ، انديشه و تدبير در آيات كريمه قرآن از نظر انديشمندان علوم تربيتي چنين تحليل مي شود كه آدمي پس از دريافت وقايع و حقايق جهان هستي ملزم به توّجه و ابراز واكنش خاص نسبت به آن است تا بتواند نتايج و محصول برداشتهاي متفاوت عاطفي خود را ارزش گذاري نموده و با سازماندهي منظمي در آن نوعي تبلور شخصيت ايجاد نمايد . [vi][vii]
حال اگر نگاه كودك به طبيعت وامكانات موجود در هستي به معرفت او بيفزايد و مجموعه اي از نگرش هاي ارزشي را فرا راه او قرار دهد مي تواند به ساخت شخصيت مثبت و ديني نائل آمده رفتارمنبعث از اين ساختار ، رفتاري الهي باشد .
استفاده بهتر و بهرة بيشتر از فضاهاي پرورشي
حال كه جايگاه و اثرات فضاي مناسب در پرورش حسِ ديني كودكان مورد توجه قرار گرفت لازم است سفارش هاي ديگري در جهت استفاده بهتر و بهره بيشتر از فضاها ارائه گردد.
مربيان عزيز درجهت فضا سازي مناسب محيط هاي آموزشي و تربيتي كودكان و نوجوانان بايد اهتمام جدي بعمل آورده و ان شاء الله نتايج سودمندي را بعنوان ثمره فعاليت هاي خود به ارمغان آورند.
1) براي حضور مناسب متربيان در فضاهاي مساعد پرورشي از قبل برنامه ريزي نمائيد تا از توانمنديها و موقعيت هاي بوجود آمده حداكثر استفاده بعمل آيد .
2) مكانها و فضا هاي پرورشي را به كودكان بشناسانيد ، قداست مكانها را بيان نمائيد ، در شناخت شخصيت هاي معنوي پيرامون كودكان و نوجوانان تلاش ويژهاي داشته باشيد و از ثمرات حضور آنان در مكانها بهرة لازم را داشته باشيد ، فرد را در موقعيّت مناسبي از تلاش قرار دهيد و از ثمرات و نتايج حضور در اين مكانها نمونه هاي عملي معرفي نمائيد.
3) حضور در چنين مكانهائي اگر با توّجه و حضور قلب ، تفكر و تدبّر همراه باشد و تذكّر ارباب معرفت پشتوانه قرار گيرد در سازندگي كودكان تاثير بيشتري خواهد گذاشت.
4) واگذار كردن مسئوليت هاي اجتماعي اينگونه مجالس سبب گرايش و وابستگي به محيطهاي پرورشي مي باشد و بهانه هاي لازمي را براي حضور مداوم متربيان فراهم مي آورد ، با واگذار كردن مسئوليت هاي در حد توان حلقه اتصال فرد با محيط را برقرار سازيد و خود با تشويق و هدايت هاي جنبي مدافع واسنمرار دهندة فعاليت هاو حضور جدي آنان باشيد.
5) از تمامي كودكان و نوجوانان در جهت طراوت ، جذبه ومؤثر بودن موقعيت ها كمك بگيريد و با آماده سازي محيط هاي تميز ، مناسب و پررونق گرايشات آنان را به حضور در مراكز ديني و مذهبي تقويت نمائيد .
اميد است كه ثمرة اين تلاش و تكاپو مرضي خداوند متعال بوده وتوشه آخرت مربيان با ايمان و مخلص جامعه اسلامي ايران را فراهم آورد .
ـــــــــــــــــــــــ ان شاءالله ــــــــــــــــــــ
[i] - براي ايجاد نگرش هاي اوليه پس از درك موضوع بايد در سطوح مختلف حيطه شناختي تا مرحله ارزشيابي ارتقاء داده شويم تا نگرشي قوي و پايدار داشته باشيم.
[ii] - قال الصادق(عليه السلام ): عليكم بالصّلاه في المساجدكتاب العشره ج4 اصول كافي ص447 روايت 1
[iii] - قال الصادق(عليه السلام ) ثَلاثَه يَشكُونَ اِلَي الله عَز و جَلّ ، مَسجدٌ خَرابٌ لا يُصَلّي فيهِ اَهلُهُ و .. كتاب فضل القرآن ج 3 اصول كافي ص 417 روايت 3
[iv] - پيامبر اكرم )صلي الله عليه و آله( : نگريستن به چهره شخص عالم عبادت است .
امام صادق(عليه السلام ): هيچگاه همنشيني با شخص كريم را از دست مده اگرچه از خرد او سود نبري ولي با خرد خود از كرم او سود ببر.
[v] - امام سجاد (عليه السلام) فرموده است خداوند تبارك و تعالي به دانيال نبي وحي فرمود …كه محبوب ترين بندگانم پرهيزگاري است كه طالب ثواب بزرگ و ملازم علماو پيرو خويشتن داران و پذيرنده حكما باشد كتاب فضل القرآن (اصول كافي ) جلد 1 ص43 روايت 5
امام علي )عليه السلام( : بنگرند كه با چه كساني هم صحبت هستند ، زيرا هيچكس نيست كه مرگش فرا رسد ، جز آنكه يارانش در پيش خدا برابر او مجسم شوند. (اصول كافي ) جلد 4 ص451
[vi] - سطوح مختلف حيطه عاطفي چنين بيان مي شوند كه موضوعات ابتدا درك مي شوند و سپس درك كننده نسبت به موضوع و پديده واكنش و توجه نشان مي دهد تابتواند بعداً ارزش گذاري نموده و با سازمان دادن ارزشهاي درك شده موقعيتي از تبلور شخصيت را فراهم آورد .
q منابع و ماخذ
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
× قرآن كريم
× احمدي ،سيد احمد ، اصول و روشهاي تربيت در اسلام ، تهران : انتشارات انجمن اولياء و مربيان ، 1373
× پارسا ، محمّد ، روان شناسي كودك و نوجوان . تهران : مؤسسه انتشارات بعثت ، 1367
× جعفري ، محمد تقي ، زيبائي و هنر از ديدگاه اسلام . تهران : انتشارات وزارت ارشاد اسلامي ، 1363
× جعفري ، محمد تقي ، زيبائي و هنر از ديدگاه اسلام . تهران ، انتشارات شركت سهامي چاپخانه وزارت ارشاد اسلامي ، 1371
× جمعي از نويسندگان ، تربيت (نشرية شمارة يك ) ، انتشارات اداره كل ضمن خدمت . تهران: چاپ پرتو ، 1359
× جمعي از نويسندگان ، ماهنامة اجتماعي و فرهنگي آشنا ، شمارة 5 ، حوزة نمايندگي ولي فقيه در سپاه . تهران :آبان ماه 1378
× جواهري ، اشرف ، راز و رمز زندگي را بهتر تجربه كنيم . تهران ، انتشارات نجبا ، 1381
× حجتي ، سيد محمد باقر ، اسلام و تعلينم و تربيت ،تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامي ،1368
× حسيني ، سيد محمّد . بررسي كوتاهي پيرامون زيارت . تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامي ، 1364
× شرفي ، محمد رضا ، مراحل رشد و تحوّل انسان . تهران : انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1366
× شريعتمداري ، علي . تعليم و تربيت اسلامي . تهران ا نتشارات نهضت زنان مسلمان ، 1364
× شريعتمداري ، علي ، روان شناسي تربيتي . تهران: انتشارات امير كبير ، 1366
× شكوهي ، غلامحسين ، تعليم و تربيت و مراحل آن . مشهد ، انتشارات آستان قدس ، چاپ دوم ، 1367
× عميد ، حسن ، فرهنگ فارسي عميد . تهران ، انتشارات امير كبير، جلد 2 ، چاپ دوم ،1359
× فلسفي ، محمد تقي ، كودك از نظر وراثت و تربيت ، انتشارات نشر معارف اسلامي . تهران ، 1366
× كريمي ، عبدالعظيم ، رويكردي نمادين به تربيت ديني . تهران : انتشارات قدياني ، 1374
× كريمي ، عبدالعظيم ،گفتارهائي پيرامون اثرات پنهان تربيت آسيب زا ،، تهران : انتشارات انجمن اولياء و مربيان ، 1373
× كليني ، ابي جعفر محمّد يعقوب ، اصول كافي ، ترجمه سيّد هاشم رسولي . تهران دفتر نشر فرهنگ اهل البيت ، 1359
× مبشري ، اسدالله ، كشف المحجّه ( فانوس). تهران : انتشارات نشر فرهنگ ، 1368
× مظلومي ، رجبعلي .گاهي در مسير تربيت اسلامي (كودكي تا بلوغ ) . تهران نشر آفاق ، 1358
× مظلومي ، رجبعلي ، با تربيت مكتبي آشنا شويم .تهران : انتشارات امير كبير ، 1366
× مظلومي ، رجبعلي، گامي در مسير تربيت اسلامي . تهران : انتشارات آفاق ، 1358
× مفيدي ، فرخنده ، آموزش و پرورش پيش دبستاني و دبستاني ، انتشارات دانشگاه پيام نور، 1372
× ميرزا بيگي ، علي ، نقش نيازهاي رواني در بهداشت رواني و آموزش و پرورش . تهران ، انتشارات اطلاعات ، 1373
بنام خدا