آرزو ها  ، درد و مرهم

محبوب ترین عمل در نزد خداوند

امام علی (ع) الگوی فرزانگان ، صالحان و فرهیختگان عالم اسلام است ، مقام برگواری چون او در گفتار و کردار جستوگر معارف و دلسپارنده به بزرگ ترین دستگیره نجات آدمی است .

کلام موزون و ارزشمند آن امام همام مسیر وروش تربیت را بیان می کند و بندگان خداوند را مژده نجات و تقرب می دهد .

روایت ذیل از مجموعه کلمات قصار آن حضرت در باره نماز است که در بحار الانوار علامه مجلسی آمده است .

ليس عمل احبّ الى اللّه عزوجل من الصلاة فلايشغلّنكم عن اوقاتها شئ من امور الدنيا فان اللّه عزوجل ذمّ اقواما فقال : الذين هم عن صلاتهم ساهون يعنى انّهم غافلون استهانوا باوقاتها [1]

هیچ عملی در نزد خداوند محبوب تر از نماز نیست ، پس کاری از کارهای دنیا شما را از اوقات نماز باز ندارد ، زیرا خداوند متعال گروه هائی را مذمت کرده است و آنجا که می فرماید : وای بر نماز گزاران ،   آنها که در نمازشان سهو می کنند ، یعنی آنها که از نماز غافلند و  به اوقات نماز اهمیت نمی دهند .

این روایت که معارف عظیمی را در بطن خود دارد ، نشان دهند] راه فلاح و رستگاری برای مومنان است و عمل به همین روایت است که حیات اخروی انسان را کفایت خواهد نمود ، هرچند بیان ناقص آدمی نخواهد توانست این مسیر متعالی را معرفی نماید  .

اهتمام به ارائة این مقاله امیدی است به توجه و رعایت های ارباب زهد و معرفت و ره پویان راه رسالت و عاران کوی دوست تا شاید بندگان حق جوی خداوند مشمول لطف و احسان خاصه خداوند شده ،  بتوانند بهرة لازم از کلام مولا را داشته باند.

اولین فراز از کلام مولا علی (ع) پاسخ به این سئوال است .

چرا نماز محبوب ترین عمل در نزد خداوند ؟

نماز  فرمان خداوند برای بندگان نیازمند خود است .تا بتوانند روزانه خود را در این دریای پاک و ضلال بشویند و لایق معرفت الله شوند.

نماز  عرفانی ترین و پر منفعت ترین عمل بعنوان یک کل مطرح شده بصورتی که سایر اعمال آدمی اجزاء وابسته به این عمل کل می باشند.

نماز  تواضع انشان در برابر عظمت خداست ، زمینه ساز حصول نتایج و کسب ذخائر است و نشان دهندة تارت سود بخشی که مهم ترین اثرآن نجات از عذاب الهی است.

نماز  تکیه گاهی مطمئن و استوار و باعث تعادلی پایدار است ، تثبیت کنندة عزت نفس و راهی آسان برای رسیدن به زلال آرامش است .

نماز  تمرکز عالی فکر و تعمیق دقت نمازکزار است که این همة اسباب سعادت و نیکبختی اوست .

عملی به اندازة نماز عامل این همه خیرات و اثرات نیست و شاید به همین جهت نماز محبوب ترین عمل نزد خداوند سبحان معرفی شده است ،  زیرا خداوند همة خیرات را برای بندگان مخلص خود  می خواهد .

بر اساس نظریات روان شناختی اغلب انسانها اعمالشان بشکل گسترده ای تحت تاثیر نظارت اجتماعی است یعنی انسانها بگونه ای عمل می کنند که دیگران از آنها انتظار دارند ، این قاعده اساس همرنگی و مشابهت های افراد جامعه می باشد .

حال اگر انسانی در ابتدا خط مشی زندگی خود را انتخاب نکند وپس از آن جامعة مناسبی را برای زندگی خود انتخاب کند ، بر اساس انتظارات دیگران شیوه و خط مشی زندگی خود را مشخص می نماید ، در چنین شرایطی متدین بودن ویا حتی عبد بودن می تواند انعکاسی از انتظارات اجتماعی باشد .

 چنانکه ممکن است رفتار دینی در یک جامعة متدین نشان تدین نباشد بلکه در درجة اول نشانگرهم رنگی او با جامعه است و نماز در این خط مشی به نیت قربه الی الخلق به جای قربه الی الخالق انجام خواهد شد که چنین نمازی بر اساس اعتقادات اسلامی باطل است .

برابر این دید و تلقی چنانچه انسان اولویت اصلی را به محبوب ترین عمل نزد خداوند (نماز) ندهد دیگر کارها بر نماز اولویت خواهند یافت و نماز را در حد برآوردن یک انتظار اجتماعی پائین خواهند آورد .

حال اگر کسی بخواهد رضایت خداوند را طلب نماید اولویت دادن نماز بر همه اعمال و مراقبت جدی در اوقات نماز است بحدی که در برنامه ریزیهای روزانة او موثر افتد و طی یک برنامة جامع رفتارها و فعالیت های آدمی در موقعیت های اول وجوب نماز به حداقل رسیده و فرصت لازم برای دلبستگی و وابسته شدن به خدا فذاهم آید ، آنگاه نماز برای رضایت و قرب خداوند برگزار شده و نتایج معنوی و روحانی خود را نصیب آدمی خواهد نمود  .[2]

دومین سخن آنست که :

چرا هیچ امری نباید مؤمن را از رعایت اوقات نماز باز دارد ؟

هرگاه امور متفاوت زندگی ،  مؤمن رااز نمازگزاردن در اول وقت باز دارد ، خود معنای ظریفی را در پی خواهد داشت .

قدر و قداست آدمی به رعایت بندگی و سپاسگزاری از خالقی است که نعمت بیشمار به آدمی ارزانی داشته است ، چنانچه اگر کسی به ما احسانی داشته باشد ، همواره برآنیم که در اولین فرصت ممکن حق احسان وی را بجا آوریم تا دین خود را ادا نموده و خود را در زمرة انسانهای مبادی آداب قرار دهیم ، چنانچه ایمان قلبی ، به نعمت های همیشگی خداوند و لذات دائمة وی داشته باشیم و اوقات سپاس و دلسپاری به خداوند را غنیمت نشمرده و امور دیگری بر این مهم اولویت دهیم از قدرت تشخیص وامانده و از انسانیت خویش جدا شده ایم .

 امام صادق (ع) در این رابطه پیام دلنشینی دارد .

" وقتی عبد وارد نماز می شود و نمازش را سبک بجا می آورد و ادب و وقار و طمأ نینه را آن طور که باید مراعات نمی کند خداوند به ملائک می فرماید :

بنده ام را نمی بینید مثل اینکه نیازش به دست غیر من است ، آیا او نمی داند که هرچه نیاز دارد در ارتباط با من است "[3]

امام علی بن موسی الرضا (ع) می فرماید :

" نماز را از وقت ویژه اش به واپس میندازید ، زیرا

بنده از پیش آمدهای ناگوار در امان نیست و ممکن است توفیق اداء دین خود را نداشته باشد.

آگاهانه و از روی قصد کوتاهی کردن ، نافرمانی خداوند است !!

چرا که خداوند می فرماید وای بر نمازگزارانی که غافلند !!  یعنی آنان که خود را به فراموشی و         بی خبری می زنند  "[4]

 امام صادق (ع) معرفت به نماز اول وقت را چنین بیان می فرماید:

" هرگاه نماز واجب بحای آوردی آن را به وقت خودش  ، بجای آر و تصور کن ،  این آخرین نماز تست  ، نمازی که دیگر آن را بدست نخواهی آورد ، چشم به جایگاه سجودت داشته باش ، اگر بدانی در راست و چپ تو چه خبر است ؟  هر آینه نمازت را نیکو بجای آوری  ، بدان که در برابر وجود بزرگی ایستاده ای که ترا می بیند ولی تو اورا نمی بینی"[5]

 دکتر علی اصغر احمدی در مقاله ای تحت عنوان « تحول انگیزشی انسان و ارتباط آن با نماز»   می نویسد:

" اگر انگیزة اصلی در برگزاری نماز رضای خالق باشد و بنده فقط برای خدا نماز بگذارد ، چنین نمازی مانع سهو است . زیرا انسانهای اهل سلوک و عرفان که اهل مراقبه نامیده می شوند ، اهتمام بلیغی در محافظت اوقات نماز خواهند داشت .

این محافظت طلب می کند که آدمی به انتظار بهترین وقت برگزاری نماز برنامه ریزی نماید و مقدمات اولیه تقرب را فراهم آورد ، از کارهای روزمرة خود ،  جدا شده و درجهت اتصال به معدن عظمت لحظه شماری نماید ، و آنگاه که به وضو ،  بایستد و بفهمد برای هم سخن شدن با چه مقامی آماده  می شود جهت درک عظمت خالق از حالت عادی خود خارج خواهد شد ،  بگونه ای که دیگر رفتارها و اعمال دیگر برایش کم رنگ خواهد شد و در حد توان در جهت اتصال به فیض رحمانی خداوند اقدام خواهد نمود " [6]

سومین فراز در این روایت شریفه ذم خداوند است :

اقوامی را که سهو کنندگان در نماز از آن جمله هستند !!

 یافتن و درک معنای اصلی ساهون  ، هدایتگر ما در آخرین فراز از این روایت خواهد بود .

محمد بن فضیل می گوید:

" از عبد صالح علیه السلام پرسیدم  ، معنای آیه ای که می گوید : اینان از نماز خود غافلند چیست . فرمود ند: به معنای ضایع کردن نماز است .

 بی توجهی به واقعیات نماز ، صحیح بجا نیاوردن ارکان نماز ، سرسری خواندن حمد و سوره و رکوع و سجود  ، رعایت نکردن ترتیب و طمأنینه از عوامل ضایع کردن این ودیعة الهی است "[7]

 علامه طباطبائی در تفسیر این آیه (فَوَيْلٌ لِلْمُصَلّينَ الَّذِينَ هُمْ عَن صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ ) از سورة ماعون چنین می فرماید :

" یعنی آنهائی که از نمازشان غافلند ، اهتمامی به امر نماز ندارند و از فوت شدنش لایبالیند ، چه اینکه بکلی فوت شود و چه اینکه بعضی از اوقات فوت گردد و چه اینکه وقت فضیلتش از دست برود و چه اینکه ارکان و شرایطش و احکام و مسائلش را ندانسته ،  نمازی باطل بخواند .

وی در ادامه می فرماید : چون حرف « فاء» که بر سر جمله آمده ، می فهماند جملة مزبور نتیجة تکذیب روز جزا است و می رساند ، چنین نمازگزارانی ، خالی از نفاق نیستند ، چون تکذیب روز جزا ،  به این نیست که بکلی آنرا منکر شود ، کسی هم که تظاهر به ایمان می کند و نماز مسلمانان را می خواند ، اما طوری می خواند ،  که عملاً نشان می دهد ،  باکی از روز جزا ندارد ، او نیز روز جزا را تکذیب کرده است ." [8]

مفسرین تفسیر نمونه نیز آیه فوق را چنین توضیح داده اند :

"ساهون از ماده سهو در اصل به معنی خطائی که از روی غفلت سرزند ، خواه در فراهم کردن مقدماتش مقصر باشد یا نه ، البته در صورت اول معذور نیست و در صورت دوم معذور است ، ولی در اینجا منظور سهو توأم با تقصیر است و منظور از همان نمازگزارانی است که نماز خود را به دست فراموشی می سپرند ، نه ارزشی برای آن قائلند و نه به اوقاتش اهمیّت می دهند و نه ارکان و شرائط و آدابش را رعایت می کنند.

از نظر این مفسرین دیگر معانی ساهون عبارت است از :  تأخیر انداختن نماز از وقت فضیلت و یا اینکه منظور منافقانی است که نه برای نماز ثوابی معتقد بودند و نه برای ترک آن عقاب و یا اینکه منظور کسانی است که در نمازهای خود ریا می کنند " [9]

در خاتمه وصف نمازگزاران حقیقی در کلام امام راحل را زینت بخش این مقال خواهیم نمود.

 " بدان كه اهل معرفت و اصحاب مراقبه را به قدر معرفت آنها به مقام مقدس ربوبيت ، و اشتياق آنها به مناجات حضرت بارى عز اسمه ،  از اوقات صلوة كه ميقات مناجات و ميعاد ملاقات با حق است ، مراقبت و مواظبت بوده و هست .

آنان كه مجذوب جمال جميل و عاشق و دلباختة حسن ازلند و از جام محبّت سرمست و از پيمانة الست بيخودند ، از هر دو جهان رسته و چشم از اقاليم وجود بسته و به عز قدس جمال الله پيوسته اند ، براى آنها دوام حضوراست ، و لحظه اى از فكر و ذكر و مشاهدت و مراقبت مهجور نيستند ، و آنان كه اصحاب معارف و ارباب فضايل و فواضلند و شريف النفس و كريم الطينه اند ، چيزى را به مناجات حق اختيار نكنند و از خلوت و مناجات حق ، خود او را طالبند .

عز و شرف و فضيلت و معرفت را همه در تذكر و مناجات با حق دانند ، اينان اگر توجه به عالم كنند و نظر به كونين اندازند نظر آنها عارفانه باشد و در عالم ، حق جو و حق طلبند و تمام موجودات را جلوه حق و جمال جميل دانند .

اينان اوقات صلوة را به جان و دل مواظبت كنند و خود را براى ميقات گاه حق حاضر و مهيا كنند و دل آنها حاضر است و از محضرحاضر را طلبند و احترام محضر را براى حاضر كنند و عبوديت را مودت و معاشرت با كامل مطلق دانند ، و اشتياق آنها براى عبادت از اين باب است . " [10]

 منابع و ماخذ

--------------------------------------

1-     قرآن مجید / سورة ماعون

2-    مجلسی  ، محمد باقر  ، بحار الانوار ،  تهران : انتشارات دارالکتب اسلامیه ، 1366  و خصال ، ج 2، ص 621.

3  -  طباطبائی ،  محمد حسین  ، تفسیر المیزان فارسی  ،   تهران : نشر فرهنگی رجاء ، 1363

4 -  جمعی از نویسندگان  ، تفسیر نمونه  ،   تهران : انتشارات دارالکتب اسلامیه ، 1366

5  -  احمدی ، علی اصغر  مجلة پیوند ،  قسمتی از مقالة تحول انگیزشی انسان و ارتباط آن با نماز ، شمارة 255 ،      دی ماه 79

6  -  انصاریان  ،  حسین ، عرفان اسلامی ، تهران : انتشارات پیام آزادی ، 1366

7 -   راشدی  ، حسن  ، نماز شناسی ، ، تهران : ستاد اقامة نماز ، 1380

پی نوشت ها