آشنا ساختن والدين با خدمات راهنمائي و مشاوره
آشنا ساختن والدين با خدمات راهنمائي و مشاوره
يكي از مهمترين اعتقادات مسلمانان در رابطه با هدايت يافتگي انسان ، پاك و منزه بودن فطرت اوست و اين اعتقاد اسلامي۱ همواره روش هاي هدايتي مربيان را در تربيت دانش آموزان تحت الشعاع قرار داده است.
محيط زندگي انسان هم يكي از عوامل اثر گذار بر تكامل و شكوفائي فطرت مورد توجه انديشمندان اسلامي قرار گرفته است و براي برحوردار كردن محيط هاي تربيتي به زمينه هاي مساعد و پويا تلاش هائي صورت گرفته است .
جهت گيري و شتاب جوامع بشري به سمت صنعت و تكنولوژي و توجه كمتر به زير بنا و اصالت هاي وجودي انسان ، زندگي اجتماعي ما را دستخوش تحولات فزاينده نموده است .
هرچه ثمرة اين تحول ، رشد جوامع را در زمينة علم و تكنولوژي به دنبال خواهد داشت ، ولي مي تواند سلامت جامعه اسلامي ما را به مخاطره اندازد و توجه نهائي بشر به رشد صنعتي ، عواطف انساني اورا ضربه پذير سازد .
تحصيل و زندگي در جامعه اي پيچيده با تنوع بسيار مشاغل و رشته هاي تحصيلي ، احتياج به اطلاعات ، آگاهي ها و توانمندي هاي خاصي دارد كه تجمع اين توانمندي براي فرد فرد جامعة ما تقريباً محال و نا ممكن خواهد بود و اين موقعيت مي تواند مشكلاتي را براي دانش آموزان ببار آورد.
عبور ساده و كم خطر از اين مراحل به جهت وجود راهنماياني بصير و دلسوز امكان پذير خواهد بود ، كساني كه با تلاشگري و مساعدت خود مي توانند، جوانان ما را از سردرگمي نجات داده و او را به سرچشمة مقصود رهنمون شوند .
از جمله اين راهنمايان صميمي و دلسوز در زندگي و حيات عاطفي نوجوانان و جوانان ، پدر ، مادر و معلمان وي خواهند بود ، نقش آفريني اين نيروها[2] بسته به توان و تخصص خود مي تواند محيط امن و آرامي را فرا راه آدمي قرار داده و اورا از ورطة گمراهي ها برهانند.
در صورتي كه مجريان رسمي و غير رسمي تعليم و تربيت و سازندگان نسل هاي آينده از توان و تخصص لازم براي هدايت و راهنمائي نسل ها برخوردار نباشند ، مضار گرانسنگ و پر مخاطره اي را درجهت پيشرفت و تحول آيندگان بوجود خواهد آورد و جمعيت كثيري از جوانان و نوجوانان مارا به انحراف و هلاكت خواهد كشاند .
پس لازم است ، نهاد توانمندي در جامعه اسلامي ايران موظف شود تا اولياء تربيتي جامعه ما را نسبت به خدمات مشاوره و راهنمائي آشنا ساخته و به عنوان يك مهم اطلاعات و آگاهي هاي لازم براي استفادة ابزاري[3] از توانمندي موجود آنان را فراهم آورد تا بتوانند به هدايت هاي حقيقي و استوار مدنيت و بالندگي دست يافته ، ثمره هاي ارزشمندي را هديه جامعه نمايند ، ثمره هاي موثر چنين تلاشي عبارتند از:
1. خارج كردن افراد از ياس و سردرگمي
2. تقويت اراده هاي فردي جوانان و نوجوانان
3. زمينه سازي وصول به اهداف و رسيدن به آمال و آرزوها و فراگير شدن بهداشت رواني براي آحاد ملت
اهداف راهنمائي و مشاوره
راهنمائي به مجموعه اي از خدمات سازمان يافته گويند كه دانش آموزان را به شناخت خود و محيط هدايت نمايد (جريان ياري به فرد) تا قادر شوند در مورد مسائل مختلف زندگي خويش تصميمات مناسب تري اتخاذ نمايند .
مشاوره به عنوان يكي از فنون راهنمائي رابطه اي روياروي و مستقيم بين مشاور و مراجع است كه با هدف كمك به مراجع در جهت سازگاري مؤثر با خود و محيط انجام مي شود .
سابقة راهنمائي و مشاوره به خلقت آدمي و آگاهي و شعور او بر مي گردد و از زماني آغاز شد كه آدمي توان تجربي خود را براي كارآئي بيشتر فرزندان به آنها ارائه نمود و اين روش هدايتي پشتوانة حركت فردي آنان قرار گرفت .
والدين و هدايت گران اجتماعي همواره براي ايجاد سازگاري مؤثر فرد و رضايتمندي خود اقدام به فعاليت هاي ذيل نموده اند .
§ جهت دهي رفتار مطلوب و اجتماع پسند مطابق با ارزش هاي مورد قبول جامعه
§ توجه به تفاوت هاي فردي براي كشف نيازهاي ناهمانند كودكان و تأمين آنها در حد امكان
§ شكوفائي استعداد ها و توانمندي كودكان
اين اقدامات مؤثر گوشه اي از خدمات راهنمائي و مشاوره مي باشد كه اقشار مختلف جامعه در همة اعصار و قرون به انواع اين خدمات نيازمند بوده اند .
راهنمائي و مشاوره برخلاف ديدگاه بسياي از والدين و معلمان ، مخصوص كودكان دشوار نيست بلكه يك فعاليت كلي براي همة كودكان است و همگي انسانها در حد امكان بايد از خدمات راهنمائي و مشاوره برخوردار شوند و يا خود در موقعيتي قرار گيرند كه بتوانند به عنوان راهنمايان كودكان خود اهداف ذيل را تامين كند .
1. خود شناسي (درك و شناخت فرد) كه به كشف توانائيهاي كودك مي انجامد و مي تواند از طريق شناخت استعداد هاي ويژه و نيازمنديهاي او به رشد هكه جانبه كودك بينجامد.
2. شناخت محيط شناسائي امكانات موجود جامعه و آموختن نحوة استفادة موثر از آنها تا بتوانند در محيط زندگي خويش شغل مناسبي بدست آورند تا به ايجاد زندگي رضايت بخشي منجر شود و همچنين فرصت لازم براي تأمين نيازهاي خود از منابع و امكانات جامعه را بدست آورد. [4]
3. برقراري ارتباط با ديگران
يادگيري چگونگي برقراري ارتباط درست و هم زيستي مسالمت آميز با ديگران و همچنين برقراري رابطه اي ياري دهنده و ياري گيرنده در متن اجتماع براي ساختن جامعه اي منسجم و پويا
4. مسئوليت پذيري
ايجاد نگرشي مبتني بر وارد شدن فرد به فعاليت هاي مناسب، رفتار هاي مستقل و منسجم
5. توانائي تصميم گيري و حل مسأله
تكيه بر ايجاد موقعيت هاي خاصي براي يادگيري فرد و كاربرد توانمنديهاي خود در موقعيت هاي متفاوت با توجه به اعتماد به نفس حاصله از پي ريزي يادگيري در حل مشكلات مبتلابه و تصميم گيريهاي مناسب و مؤثر بصورتي كه بتواند از بروز موانع رشد جلو گيري نمايد.
6. آشنائي به ارزش هاي مناسب و مطلوب جامعه
به منظور برخورداري از ويژگيها و صفات ممتازي كه جايگاه مناسب اجتماعي فرد را تضمين نموده و به استحكام قدرت اراده و ميزان پيشرفت آدمي بيانجامد.
چنانچه با استفاده بهينه از ابزارهائي چون مشاوره و راهنمائي به اهداف مطرح شدة فوق نائل آئيم ، نتايج مؤثر ذيل به ثمر خواهد رسيد.
الف – رشد همه جانبه شخصيت كودك
ب - برخورداري از سلامت رواني و عاطفي
ج - سلامت حرفه اي ، اجتماعي و شخصيتي
بروز نتايج فوق سلامت اجتماع را تضمين نموده و رسيدن به اهداف تكاملي در ساية اين امكانات تسهيل خواهد شد .
خدمات راهنمائي و مشاوره
راهنمائي و مشاوره داراي خدمات ويژه اي هستند كه درحكم امكانات ياري دهنده بايد مورد شناخت و توجه والدين و مربيان قرار گيرند، تا نحوة استفادة مؤثر از اين امكانات و توان ها را بيابند و بتوانند در نقش ارزشمند خويش موفقيت هاي مناسب تري بدست آورند.
ابتدا چنين به نظر مي رسد كه راهنمايان تربيتي و مشاوران تمام تلاشهاي خود را به خودشناسي مراجعان معطوف مي نمايند و در اين مهم تكيه بر تعاريف خودشناسي[5] از ديدگاه روان شناختي به كودك كمك مي كند تا او پي ببرد كه :
1- شخصيت او داراي چه ويژگيهائي است.
2- نقاط ممتاز و برجستة شخصيت او نسبت به ديگران كدام است .
3- استعداد و توانمنديهاي او كدامند و چگونه بايد پرورش يابند.
4- از لحاظ انفعالي داراي چه علايق و آرزوهائي مي باشد .
5- از چه مهارت هاي بدني برخوردار است.
راهنمائي و مشاوره در نظام آموزش وپرورش دو نقش اساسي را ايفا مي كند .
الف) : كمك به دانش آموزان براي سازگاري با معلم ، مواد درسي و همكلاسان ، غلبه بر موانع محيطي، حل مشكلات شخصي ، شكوفائي استعداد ها و بالاخره رشد و تكامل فردي.
ب ) : كمك به دانش آموزان براي انتخاب مناسب ترين رشته هاي تحصيلي ، شغلي ، برنامه ريزي و آمادگي براي زندگي آيندة خويش.
در حالي كه مشاوره و راهنمائي در نظام اجتماعي و محيط خانوادگي بايد نقش هاي ذيل را ايفا نمايد .
1- كمك به شناخت فرد ، كه بداند كيست ، بايد چگونه رفتار كند، انتظارات ديگران را چگونه شناسائي كند و با تكيه بر شناخت محيط و خود چگونه در موقعيت هاي متفاوت بهترين تصميم ها را اتخاذ نمايد تا بتواند بهداشت رواني خود را تضمين نمايد.
2- كمك به دانش آموز براي آشنائي با امكانات محيطي و آموختن نحوة استفاده مؤثر از آنها
3- كمك به دانش آموزا براي تأمين يك زندگي مفيد و هماهنگ با تقاضاي جامعه
مجموعة كوشش ها و فعاليت هاي ارائه شده از طرف اولياء تربيتي بايد شرايط ذيل را داشته باشد تا بتواند نقش مؤثري در هدايت و كمك به دانش آموزان ايفا نمايد .
1- به صورت منظم و مستمر ارائه شود .
2- تمام جنبه هاي شخصيتي فرد اعم از بدني ، عاطفي ، عقلي و اجتماعي را شامل شود .
3- در موقعيت هاي متفاوت نقش هاي مختلفي را ارائه نمايد.
راهنمائي و مشاوره براي ارائه چنين كمك هائي ، از روش ها و تكنيك هاي متفاوتي استفاده مي كند كه به كار بردن اين فعاليت ها با هدف ياري رسانيدن به فرد ، خدمات راهنمائي و مشاوره را تشكيل مي دهند.
لذا به منظور استفاده مؤثر والدين از اين خدمات بايد آنان را به چگونگي استفاده از اين خدمات ، براي ياري رسانيدن به كودك خود آشنا نمود تا توفيق بهتر تعليم و تربيت فرزندان را بدست آورند .
خدمات راهنمائي و مشاوره اغلب در موارد زير زمينة ظهور خواهند داشت .
الف : خدمت شناختي د : خدمت برنامه ريزي تحصيلي
ب: خدمت اطلاعاتي و : خدمت گروهي
ج : خدمت مشورتي
كه به شرح مختصراين خدمات بسنده نموده ومطالعه تفصيلي آن را به عهدة علاقه مندان خواهيم گذاشت .
الف : خدمت شناختي
هدف اين خدمت متوجه بهتر شناختن دانش آموز از لحاظ شخصيتي ، خانوادگي و اجتماعي و كمك به او در بهتر شناختن خويش است كه براي تأمين اين هدف بايد از فنون متفاوت شناخت فرد اعم از مشاهده ، مصاحبه ، واقعه نويسي ، مقياس درجه بندي رفتار ، تنظيم پرسشنامه ، شرح حال نويسي و گروه سنجي كمك گرفت و پس از جمع آوري اطلاعات ، علايق ، نگرش ها و ... به تجزيه و تحليل آنها پرداخت تا نتايج بدست آمده را براي بهره برداري در اختيار دانش آموز قرار دهيم .
ب : خدمت اطلاعاتي
هدف اين خدمت ، آگاهانه عمل نمودن و انتخاب مناسب تر پديده ها و موقعيت هاي متفاوت زندگي اجتماعي است ، براي تأمين اين مهم بايد اطلاعات منسجم و نظام يافته اي را ارائه نمود ، كه شخص با توجه به اين اطلاعات بتواند تصميمات عاقلانه اي اتخاذ نمايد تا به رضايت نسبي از خود منجر شده بهداشت رواني خود را تأمين نمايد .
خدمت اطلاعاتي در هدايت شغلي دانش آموزان اهميت زيادي دارد ، زيرا مبتني بر تدارك هر چه بيشتر اطلاعات تحصيلي ، حرفه اي و فراهم ساختن فرصت هاي شغلي و اجتماعي است تا دانش آموزان بتوانند براي انتخاب شغل و اتخاذ تصميم مربوط به آن در جامعه پيچيدة موجود به درستي عمل نمايند .
ج : خدمت مشورتي
هدف اين خدمت برقراري ارتباط بين اولياء تربيتي و دانش آموزان است تا بتواند در ضمن چنين ارتباط هائي :
1- خودشناسي دانش آموزان را تسهيل كند .
2- آموزش هاي فردي و گروهي را ارائه نمايد .
3- به رشد دانش آموزان كمك كند .
مهمترين عمل اين نوع ارتباط ها توجه مخصوص به اتخاذ تصميم است ، فرد ضمن مشاورة فردي يا گروهي به بينش لازم دست مي يابد و براي مشكل خود راه حل پيدا مي كند ، نقش مشاوره در اين خدمت نقش فرد آگاه و مجربي است كه به دانش آموز توجه خاصي دارد ، از موانع و مشكلات اوآگاه مي شود و مي تواند مشكلات راه و روش حل آن را باز گويد .
د : خدمت برنامه ريزي و پي گيري (طرح ريزي تحصيلي)
هدف عمدة اين خدمت ياري دادن به دانش آموز در دوره هاي تحصيلي است تا بتواند در تهية طرح هاي آيندة خود در امر تحصيل ، شغل ، بهره وري از فرصت ها و امكانات مدرسه و بازار كار توقيق يابد ، اين خدمت ضمن توسعه شناخت دانش آموز از امور ، ارزشيابي شخصي وي را از موقعيت ها تحت تأثير قرار مي دهد ، بصورتي كه مي تواند دقت و توانمندي اورا در انتخاب اولويت ها تضمين نمايد .
ه : خدمت ارزيابي
هدف عمدة اين خدمت ، ارزيابي عملكرد خدمات نامبرده شده در بالا مي باشد تا اولياء بتوانند نقاط ضعف و قوت برنامه ها را مشخص نمايند . اهميت اين خدمت از نظر متخصصان بيش از خدمات معرفي شده مي باشد ، زيرا استفاده از اين خدمت حصول به هدفهاي شخصي اولياء و آرمانهاي اجتماعي جامعه را تسهيل مي نمايد .
و : خدمت گروهي
هدف عمدة اين خدمت ايجاد سازگاري كودكان با خود ومحيط زندگي اطرافشان مي باشد كه معمولاً از طريق آگاه ساختن دانش آموزان از امكانات و شرايط محيطي و ايجاد بصيرت فردي از طريق شركت فعالانه در مسائل و مباحث گروهي صورت مي گيرد و از طرفي ديگر دانش آموزان داراي مشكلات ، علايق و نيازمندي هاي مشترك در گروه هاي كوچك ، زير پوشش خدمات راهنمائي قرار مي گيرند .
نتيجه
هدف كلي خدمات راهنمائي و مشاوره ياري و كمكي است كه براي دانش آموزان پيش بيني مي شود ، تا بتوانند در اين سنين حساس زندگي ، خويش و دنياي خارج از خود را بشناسند.
آگاهي از هويت فردي، توانمنديها و استعدادهاي شخصي ، گام مهمي در جهت خود شكوفائي انسانها به حساب مي آيد و در برابر اين آگاهي ها است كه آدمي مي تواند مؤثرتر ، موفق تر و خوشحال تر زندگي كند .
در جامعة پيچيدة امروز خانواده به رشد و بالندگي فرزند خود اهميت مي دهد و براي حاكم كردن آسايش در زندگي فرزندان ، خود را با مشكلات عديده اي درگير مي كند و مصائب زيادي را به جان مي خرد تا به خيال خود آسايشي درخور توجه را براي حانوادة خويش به ارمغان آورد ، بصورتي كه اغلب ديده مي شود مصائب و مشكلات اختيار شده توسط والدين ، اصالت وجود و" آسايش و امنيت" را در خانواده به خطر مي اندازد .
از طرفي همة والدين علاقة وافري به راهنمائي و هدايت فرزندان خود دارند ولي عدم آگاهي آنان از فنون و روش هاي مشاوره و راهنمائي ، توانائي هاي آنها را تحت الشعاع قرار داده از كارآئي آنها خواهد كاست .
يكي از اصولي ترين فعاليت هاي معلمان در جهت رشد و بالندگي جامعه ، آشنا كردن خانواده ها با فنون و خدمات راهنمائي و مشاوره مي باشد .
بالا رفتن توان علمي و كارآئي خانواده ها ، سودمندي خاصي خواهد داشت .
استفاده از مساعدت و همكاري والدين در امور آموزشي و تربيتي مدارس فرزندان ، يك جهت شدن فعاليتهاي هدايتي معلمان و خانواده ها مي تواند تعليم و تربيت پويا و فعالي را به ثمر برساند.
اميد است طرح اين پيشنهاد مختصر ، تاكيدي بر جايگاه و اهميت اين فعاليت مثبت و مؤثر در جامعة اسلامي و تذكري براي همة معلمان دلسوز جامعه باشد .
( ان شاءالـ...)
منابع و مآخذ:
1- قاضي ، قاسم ، زمينه هاي مشاوره و راهنمائي . تهران : انتشارات دانشگاه تهران ، 1366
2- نيكزاد و مهرآرا ، زمينة مشاوره و راهنمائي در تعليم و تربيت.تهران : انتشارات كيهان ، 1373
3- نوابي نژاد ، شكوه ، سه گفتار در بارة راهنمائي و تربيت فرزندان . تهران : انتشارات انجمن اولياء و مربيان ، 1372
پي نوشت ها
1- كل مولودٌ يولد علي الفطره
2- راهنمايان ، مشاوران ، والدين و معلمان در اين نوشتار بعنوان اولياء تربيتي فرزندان معرفي شده اند
3- متكي به تكنيك هاي شناخت بيشتر افراد ، درك نيازهاي احتماعي ، آگاهي از امكانات موجود در خانواده و جامعه
4- تأمين يك زندگي مفيد و هماهنگ با تقاضاي جامعه
5- خودشناسي از نظر روان شناسي يعني آگاهي يافتن فرد از گستره و عمق استعداد ها، توانمنديها، علايق و آرزوهاي آدمي
بنام خدا